Corona Update: Licht aan het einde van de tunnel

Posted on

En toen was het toch weer tijd voor een Corona Update, de eerste sinds november 2020.

Doordat er zoveel nieuws is geweest over varianten en vaccins is het zicht een beetje kwijt op waar we nu zijn. En dat is des te vervelender nu de cijfers weer omhoog lijken te gaan.

Daarom een samenvatting die eigenlijk heel rooskleurig is, zelfs met de varianten. Dit betekent overigens niet dat de maatregelen al opgeheven kunnen worden!!

Er is echt licht aan het einde van de tunnel, maar we zitten nog wel in een tunnel.

Heel erg in het kort:

  • De vaccins werken echt, ook tegen de varianten
    • De bijwerkingen zijn zoals verwacht en worden heel goed uitgezocht
  • Er komt vermoedelijk geen eindeloze stroom Coronavarianten
  • De nieuwe vaccintechnologie levert nu al (in het lab) vaccins op tegen griep of zelfs tegen “alle Coronavirussen”
    • Voor het geval het nodig blijkt worden er nu ‘booster vaccins’ voor varianten op mensen getest
  • De vaccinleveringen hier gaan niet zo snel als we zouden willen, maar nog steeds heel snel
  • Er zijn (eindelijk) veelbelovende medicijnen in beeld

Verder helemaal aan het einde van de pagina wat speculatie over hoe het nu verder zou kunnen gaan.

Ik wil graag mijn Facebook- en IRC-vrienden bedanken voor hun vele goede vragen en suggesties voor deze post.

De vaccins werken echt

We zijn in Nederland laat begonnen met inenten, maar sindsdien rijdt de vaccinatietrein onverstoorbaar door. Is misschien ook wel erg Nederlands, het kwam langzaam op gang, maar behoudens kleine incidenten en weerproblemen is daarna vrijwel iedere vaccinatieafspraak volgens plan doorgegaan.

En het werkt ook echt - de hoeveelheid Corona onder 80-plussers of bewoners van verzorgingstehuizen keldert, te zien op drie manieren.

Hier het percentage 80-plussers onder de dagelijkse positieve coronatests:

Een daling van 7% naar 2,2% - dat is meer dan drie keer minder!

Let op, rode lijn heeft een andere as (links)

Let op, rode lijn heeft een andere as (links)

Hier zien we het aantal gevallen in verzorgingstehuizen vergeleken met het totale aantal gevallen. De rode lijn daalt maar door, inmiddels 90% gedaald vanaf de piek. Zou ie naar nul gaan?

Afsluitend nog een bijzondere grafiek. Statistieken kunnen op allemaal manieren niet kloppen. Misschien worden 80-plussers ineens veel minder getest nu ze ingeënt zijn bijvoorbeeld. Zou kunnen. Maar er is 1 statistiek waar nooit iets op af te dingen valt: het aantal overlijdens per week, ongeacht de oorzaak. De zogeheten “all-cause mortality” is iets waar statistici graag naar kijken omdat er niks over te onderhandelen valt:

Bron CBS

Bron CBS

De bovenste lijn zijn 80-plussers, de middelste lijn 65-80, de onderste 0 tot 65 jaar. Noteer hoe de 80-plus lijn werkelijk instort. Dat hij daadwerkelijk onder de verwachting komt is omdat de griep is uitgestorven in Nederland. Er is letterlijk niet 1 geval van griep opgedoken bij de peilstations deze winter.

Maar, al met al, de vaccins werken echt.

Verschillende vaccins

Er zijn nu vier vaccins goedgekeurd: BioNTech/Pfizer, Moderna, Oxford/AstraZeneca en Janssen.

Het beeld is ontstaan dat alleen de eerste twee goed zijn en dat de rest minder is.

Op een belangrijke manier zijn ze echter alle vier hetzelfde: ze houden je geweldig goed uit het ziekenhuis na een besmetting, en ze reduceren de sterfte enorm.

BioNTech en Moderna lijken wel beter in het totaal voorkomen van besmetting met het oorspronkelijke Coronavirus. Maar voor ernstige uitkomsten is er weinig verschil. Hilda Bastian (volg haar voor al het laatste vaccin nieuws) heeft er hier een genuanceerd verhaal over geschreven.

Een vraag is ook altijd of het vaccin alleen jou beschermt tegen ernstige ziekte, of ook helpt de verspreiding van het virus te voorkomen. Eerste aanwijzingen voor AstraZeneca en BioNTech zijn dat dat lijkt te werken.

Nou wil iedereen natuurlijk het beste vaccin. Maar het is wel belangrijk om te weten dat vaccins geen levens redden. Vaccinaties redden levens.

Als je daarom zou besluiten “te wachten op een beter vaccin”, dan stel je jezelf nodeloos bloot aan risico terwijl je wacht. Weet dat ik nu heel blij zou worden van al deze vaccins, mochten ze me aangeboden worden.

Verder is het goed te weten dat er nog een paar vaccins in de pijplijn zitten, Novavax en CureVac bijvoorbeeld. Van Novavax weten we al dat het echt goed werkt. CureVac is een wat vreemde eend in de bijt (waar ik een stukje over heb geschreven) waar nu ook in Nederland tests voor lopen.

Vaccinbijwerkingen

Deze krijgen altijd een hoop aandacht. Vooraf was al becijferd dat als je tientallen miljoenen mensen in gaat enten je duizenden rare dingen gaat zien. Mensen krijgen namelijk normaal ook bloedstolsels en allergische reacties, ook zonder vaccins.

Hoewel een paar gevallen nu erg in het oog springen (in Denemarken en Oostenrijk) is inmiddels gebleken dat de vaccins minder bijwerkingen opleveren dan vooraf voorspeld was.

Update 15 maart: Nederland is tijdelijk gestopt met het AstraZeneca-vaccin. Dit is omdat in een heel klein aantal gevallen er een rare combinatie van symptomen werd gezien enige tijd na de vaccinatie. Het is goed dat dit serieus uitgezocht wordt, maar tegelijk gaat het om een heel klein aantal meldingen.

Zo blijkt bijvoorbeeld dat de eerst gevreesde anafylactische schok optreedt bij 0,0003% van de vaccinaties

  • een verwaarloosbaar getal. 92% van deze paar gevallen herstelde zonder gevolgen.

Zoals verwacht is er helemaal niets aangetroffen van “antibody dependent enhancement”.

Ieder geval van een serieus effect na een inenting wordt heel serieus onderzocht, maar je kan nu al stellen dat deze effecten heel heel klein zijn. Zeker vergeleken met de effecten van een Coronabesmetting.

De varianten

We zijn bekend met hoe bacteriën resistent kunnen raken tegen antibiotica. Een bacterie lijkt soms alles te kunnen overwinnen. In de praktijk valt dat overigens nogal mee.

Het is goed om te weten dat een virus geen bacterie is. Een bacterie hoeft zich alleen maar tegen ons afweersysteem te beschermen, en dat kan op een heleboel manieren.

Een virus moet zichzelf beschermen en dan ook nog diep in onze cellen binnendringen en ze geheel overnemen om zich te kunnen vermenigvuldigen. Dat proces is een stuk makkelijker te blokkeren.

We weten precies met welke sleutel het Coronavirus onze cellen binnendringt: het beroemde S eiwit.

Ons immuunsysteem is erg slim en bouwt z’n afweer ook op tegen die sleutel. Die afweer krijg je of na een inenting, of na een besmetting.

Het virus kan die sleutel best evolueren, en dat is nu ook gebeurd met de drie grote bekende varianten. En soms wordt de sleutel daar wat effectiever van.

En soms herkent ons afweersysteem de sleutel daardoor minder goed, en kan het virus je herbesmetten.

Maar, als de sleutel te veel verandert.. past hij ook niet meer op het slot van onze cellen.

En het blijkt dat het virus daarom niet heel veel ruimte heeft om te evolueren. Zo veel kanten kan het niet op.

In laboratoria-omstandigheden heeft men het virus bekeken en uitgedaagd, en daar evolueren steeds de al bekende varianten, plus nog een handjevol andere (die minder spannend lijken).

Kortom, het is heel waarschijnlijk dat er geen eindeloze reeks varianten komt. De koek is zelfs mogelijk al (bijna) op.

Omdat dit punt zo belangrijk is hier een stukje uit een artikel van The New Yorker:

Like all viruses, SARS-CoV-2 will continue to evolve. But McLellan believes that it has a limited number of moves available. “There’s just not a lot of space for the spike to continue to change in ways that allow it to evade antibodies but still bind to its receptor,” he said. “Substitutions that allow the virus to resist antibodies will probably also decrease its affinity for ACE-2”—the receptor that the virus uses to enter cells.

Recently, researchers have mapped the universe of useful mutations available to the spike’s receptor-binding area. They’ve found that most of the changes that would weaken the binding ability of our antibodies occur at just a few sites; the E484K substitution seems to be the most important. “The fact that different variants have independently hit on the same mutations suggests we’re already seeing the limits of where the virus can go,” McLellan told me. “It has a finite number of options.”

Maar, je weet het nooit - de natuur kan ons altijd nog verrassen.

De vaccins en de varianten

De vaccins beschermen allemaal nog steeds heel goed tegen ernstige Corona, ongeacht de variant. Je hebt in het nieuws mogelijk andere dingen gelezen, dus ik moet dit even uitleggen.

Ons afweersysteem heeft een boel componenten. Een van die componenten (‘antilichamen’) is heel makkelijk te meten. Je neemt een druppeltje bloed, mengt dat met coronavirus, en je kijkt of het virus dat overleeft. Zo nee, dan verdun je dat bloed 2 keer (ofzo), en probeer je het nog een keer.

En zo ga je door met verdunnen tot het virus niet meer “geneutraliseerd” wordt door het verdunde bloed. Dan schrijf je op hoe veel keer je het bloed moest verdunnen tot het virus won, en dat noem je dan “de titer”.

De titer varieert erg, soms is het 100 keer, soms 1000 keer. Als je al Corona hebt gehad en je wordt alsnog ingeënt dan stijgt de titer soms tot BOVEN EEN MILJOEN. Je tranen kunnen dan nog Corona genezen ongeveer. Misschien nog waar ook.

Nu, je kunt deze proef ook proberen met Coronavarianten. Dan zie je bijvoorbeeld dat ‘de titer’ van iemand tegen het oorspronkelijke virus 600 is, en tegen de Zuid Afrikaanse variant maar 100.

De headline voor het nieuws is dan al snel geschreven “Afweer tegen nieuwe variant is 6 keer minder!”.

Maar zo werkt het niet.

Dit is vergelijkbaar dat een huis 12 brandblussers heeft en een ander huis 2. Beide huizen krijgen een brandje in de keuken wel uit.

Ten tweede is dit maar een deel van ons immuunsysteem. De rest is helaas niet eventjes te meten met een druppeltje bloed.

De cellulaire afweer, waaronder de beroemde T cellen, kan met veel moeite in het lab gemeten worden, maar het zijn maar benaderingen. Antilichamen hoeven “alleen maar te passen op het slot”. De cellulaire afweer is veel complexer.

Deze afweer herkent namelijk cellen die besmet zijn met een virus. Om dat te testen zijn dus echte levende cellen nodig, in een levend afweersysteem.

Dit is recent gedaan met goudhamsters, die net als wij COVID-19 kunnen krijgen. De hamsters werden ingeënt met het Oxford/AstraZeneca vaccin en daarna blootgesteld aan verschillende soorten SARS-CoV-2 virus. De ’titers’ waren een stuk minder bij de varianten, maar het maakte niet uit. De gevaccineerde hamsters werden niet ziek.

En om het nog eens te onderstrepen, men heeft het moeilijke onderzoek ook in mensen gedaan: Negligible impact of SARS-CoV-2 variants on CD4+ and CD8+ T cell reactivity in COVID-19 exposed donors and vaccinees. En ook daar werkt het dus.

Maar als het nou toch niet helpt?

De nieuwe vaccintechnologie is erg flexibel. Moderna, BioNTech en ook CureVac hebben daarom al aangepaste vaccins gemaakt waarin de huidige varianten meegenomen zijn, en die worden nu in mensen getest.

De medicijnenautoriteiten in de VS en in Europa hebben al laten weten dat ze aangepaste vaccins versneld kunnen goedkeuren, vergelijkbaar met de griepprik die niet ieder jaar door de hele molen hoeft.

Overigens zijn de fabrikanten zelf niet heel zeker dat deze “boosters” nodig zullen zijn.

Heel spannend is ook de ontwikkeling van universele Coronavaccins die niet alleen effectief zijn tegen SARS uit 2003, maar ook tegen SARS-CoV-2 en een nog onbekend vleermuizenvirus. Dit zou ons mogelijk indekken voor COVID-19, COVID-22, COVID-34 etc.

Hoe lang werkt zo’n vaccinatie?

Om zeker te zijn dat een vaccinatie een paar jaar werkt moet je eigenlijk een paar jaar wachten.

Toch ziet het er nu al (heel) goed uit.

Zo weten we dat 88% van de mensen zes maanden na besmetting nog actieve antilichamen hadden. Daarbij moet je weten dat antilichamen altijd uitsterven, maar geheugencellen ze weer bij kunnen maken als er een infectie is. Maar voor de eerste zes maanden is dat dus niet eens nodig.

Overigens is het zo dat vaccinatie veel sterkere afweer oplevert dan een natuurlijke besmetting.

De eerste mensen zijn nu ongeveer een jaar geleden ingeënt en tot nu toe gaat het goed.

En afsluitend, mensen die in 2003 SARS opliepen bleken 17 jaar later nog immuun tegen SARS-CoV-2.

Waarom zijn er wel steeds nieuwe griepprikken voor nodig?

Griep is echt een klootzak, kan het niet anders zeggen. Het griepvirus bestaat uit allemaal losse onderdelen die steeds gehusseld worden. Die gehusselde onderdelen zijn ieder seizoen anders en leiden ons immuunsysteem af waardoor de echte “sleutel” tot een goeie afweer buiten beeld blijft.

Coronavirussen hebben niet allemaal van die husselende onderdelen. Wel gebruiken coronavirussen andere manieren om “onder de radar te blijven”, maar daar hebben in ieder geval de vaccins geen boodschap aan.

Overigens is het goede nieuws dat we we griep nu ook onder controle beginnen te krijgen. Misschien zijn we daar binnenkort ook vanaf.

Kan het nou niet sneller?!

Helemaal begrijpen doe ik dit ook niet. In de US produceren ze nu 3 miljoen vaccins per dag ofzo. Op een of andere manier kunnen wij ze lang niet zo snel produceren hier.

We kunnen hier heel boos over worden, maar een blik op de wereldkaart laat zien dat ze in de US “heel hard” gaan en wij in Europa alleen maar “hard”. In de rest van de wereld is het een heel ander verhaal (ik begrijp ondertussen niet goed wat er in China gebeurt). Maar het is nogal onsmakelijk om ons op te winden dat het hier niet hard genoeg gaat terwijl het grootste deel van de wereld precies niets krijgt.

We maken nu per dag meer mRNA vaccins dan er in de hele geschiedenis tot en met 2020 is geproduceerd in totaal. Laten we dat ook niet vergeten.

Roepen dat we gewoon eigen fabrieken moeten bouwen is makkelijk. Vaccins maken lijkt misschien meer op whisky maken. Ik zou ook graag Lagavulin single malt willen produceren, maar op een of andere manier lukt me dat toch niet, ook al weet ik de ingrediënten. En dan blijkt het ook nog gewoon veel tijd te kosten, hoe graag je het ook sneller wil.

Tegelijk lijkt er toch iets aan de hand te zijn - in de US gaat het toch wel een heel stuk harder. Voor de productie van vaccins zijn bergen verschillende dingen nodig - gespecialiseerde oliedruppeltjes, flesjes, rubbertjes, eindeloze hoeveelheden moleculair biologische spullen. Werkelijk alles gaat op als je miljarden doses poogt te maken.

In de US heeft men wetgeving ingezet waarmee de overheid leveranciers kan verplichten spullen te maken. Zoiets hebben wij hier niet.

Het is ook mogelijk dat spullen die we hier nodig zouden hebben om vaccins te maken de US niet uit mogen op dit moment.

Ondanks bovenstaande hints weet ik niet waarom het hier relatief nou zoveel minder hard gaat.

Het zou opbeurend nieuws zijn als het CureVac vaccin blijkt te werken, door het andere ontwerp van dit vaccin is het mogelijk dat de ‘supply chain’ niet te veel overlapt met de bestaande productie.

Afsluitend, een manier om het vaccinatietempo op te voeren is om de tweede prik uit te stellen. De meningen hierover verschillen sterk, maar als ik de balans opmaak denk ik dat het best kan. Als je mag kiezen of opa en oma beide alvast een enkele prik krijgen, of alleen opa, dan weet ik het wel.

Vrij onverwacht blijkt de werking van de eerste prik na verloop van tijd sterker te worden. Al verbetert de tweede prik het resultaat daarna nog sterk.

Het Janssen vaccin bestaat uit een enkele dosis, en is dan al goed. Er loopt nu ook een test met twee Janssen doses.

Nederland houdt voorlopig vast aan beide prikken geven, maar zonder voorraad aan te houden die de tweede prik garandeert.

Medicijnen

Soms kan een virusuitbraak de wereld netto vooruit helpen. Toen de “Mexicaanse griep” uitbrak in 2009 hadden we eigenlijk geen medicijnen die virussen konden bestrijden.

Nu hebben we er een handje vol, waaronder echt heel hele goede medicijnen tegen AIDS en Hepatitis C. En dat smaakt naar meer.

Heel veel virussen bestaan intern uit RNA. En om zichzelf te vermenigvuldigen moeten ze dan RNA kopiëren. Dat doet ons lichaam zelf nooit. En dat is waar je naar zoekt in medicijnen: kan ik iets verstoren wat het virus wel doet, en mensen niet. RNA kopiëren is zoiets.

Het eerder zo gehypte medicijn remdesivir was hiervoor bedoeld. Maar het bleek geen succes.

Molnupiravir (ook bekend als EIDD-2801 en MK-4482) doet iets soortgelijks, maar dan op een andere manier.

In eerst tests in mensen lijken de resultaten indrukwekkend: “At day 5, there was a reduction in positive viral culture in subjects who received molnupiravir compared to placebo: 0% (0/47) for molnupiravir and 24% (6/25) for placebo.”

Oftewel, zonder behandeling had 24% van de patiënten 5 dagen na behandeling nog actief virus in de neus. En 0% van de behandelde mensen.

In een eerdere test met fretten werkte het ook heel goed: “Therapeutic treatment of infected animals with MK-4482/EIDD-2801 twice a day significantly reduced the SARS-CoV-2 load in the upper respiratory tract and completely suppressed spread to untreated contact animals”

Dit is allemaal goed om te weten, maar het wordt nog beter omdat dit medicijn ook lijkt te werken tegen griep. Dit zou met wat geluk het eerste breed inzetbare “antiviralicum” zijn (zoals we nu ook antibiotica hebben).

Hier in Science Magazine nog een mooi overzicht van alle andere medicijnen die nu in de pijplijn zitten.

En de toekomst?

Mensen die de toekomst voorspellen wantrouw ik altijd. Het KNMI levert niet voor niets weersverwachtingen, en geen weersvoorspellingen. Maar dat doen ze dan wel best goed.

Soms kan je toch iets over de toekomst zeggen. Je kan bijvoorbeeld slecht voorspellen of iemand een penalty raak gaat schieten. Maar je kan wel heel zeker zijn dat als iemand 4 keer mag proberen het vast 1 keer lukt.

De toekomst van COVID-19 is ook een beetje zo. Aan de positieve kant hebben we de goed werkende vaccins, ook met de huidige varianten. Het weer wordt nu beter, wat althans in Nederland toch heel veel lijkt te helpen. De behandeling met medicijnen gaat ook steeds vooruit. Verder zitten er nog meerdere nieuwe vaccins in de pijplijn. De sneltests gaan misschien ook nog helpen besmettingen te voorkomen.

Aan de negatieve kant hebben we dat de productie van de vaccins stil kan vallen, of dat er toch een slechte “batch” wordt geleverd met veel bijwerkingen. Ook zouden er nog nieuwe varianten op kunnen duiken, of de huidige varianten zouden enger kunnen zijn dan het tot nu toe leek.

Ook een belangrijke is hoe mensen reageren op “het licht aan het einde van de tunnel”: uit Israël weten we dat het effect van de vaccins was dat de maatregelen een stuk slechter nageleefd werden, lang voor iedereen ingeënt was.

Dus wat zal het worden? Met een beetje mazzel dalen de sterfte- en ziekenhuiscijfers vanaf mei aanzienlijk, door de combinatie van positieve ontwikkelingen die ik boven noemde.

Ik vrees dat daarna de domheid de overhand neemt, want de druk is van de ketel. Een hoop mensen zouden dan nog nodeloos COVID-19 kunnen krijgen op feestjes en partijen.

Uiteindelijk zie ik de toekomst heel positief in - de vaccins worden alleen maar beter, wat ons ook gaat helpen met griep en toekomstige epidemieën. En een paar van de coronamedicijnen nu in ontwikkeling zouden ons ook kunnen helpen tegen griep.

En afsluitend moeten we niet vergeten dat de mRNA vaccintechniek eigenlijk ontworpen was om kanker te bestrijden. Met een beetje geluk kunnen de knappe koppen zich in 2022 daar weer volledig op storten!

Bonus content

Ik kon niet alles kwijt in het artikel zonder het veel te lang te maken. Hier toch nog wat losse linkjes.